Vergi, devletin hükümranlık gücüne dayanarak kamu harcamalarını finanse etmek amacıyla gerçek ve tüzel kişilerden mali güçlerine göre karşılıksız ve cebren alınan ekonomik değerdir.
Vergi ödeviyle ilgili olarak Anayasa’nın 73. maddesinde; “Herkes, kamu giderlerini karşılamak üzere, mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür. Vergi, resim, harç ve benzeri yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.” hükmüne yer verilmiştir.
Vergi aflarının sık uygulanması mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunu azaltmakta; vergilerini düzenli ödeyen mükellefleri, düzensizliğe teşvik etmekte ve devlete olan güven sarsılmaktadır.
Vergi aflarının uygulanma nedenleri arasında, siyasi, ekonomik ve teknik sebepler yatmaktadır. Vergi aflarının sürekliliği ve belli periyotlarda uygulanması mükellefleri vergi kaçakçılığına ve af beklentisi nedeniyle vergilerini beyan etmeme veya etse de ödememeye teşvik etmektedir.
Türkiye’de Uygulanan Vergi Afları
| Sıra | Tarih | Açıklama |
| 1 | 17.05.1924 | İlk Vergi Affı |
| 2 | 5.08.1928 | ElviyelSelased Vergilerinin Sureti Cibayetine Dair Yasa |
| 3 | 15.03.1934 | 4530 Sayılı Varlık Vergisinin Bakayasının Terkinine Dair Yasa |
| 4 | 4.07.1934 | 2566 Sayılı Vergi Bakayasının Tasfiyesine Dair Yasa |
| 5 | 29.06.1938 | 3568 Sayılı Arazi Vergisinin Mali Yıl Sonuna Kadar Olan Bakiyesinin Terkinine Dair Yasa |
| 6 | 13.06.1946 | Orman İşletmelerinin Bazı Vergilerden Muaf Tutulması Hakkındaki Yasa |
| 7 | 21.01.1947 | 5050 Sayılı Toprak Mahsulleri Vergisi Artıklarının Silinmesi Hakkında Yasa |
| 8 | 26.10.1960 | 113 Sayılı Af Yasası |
| 9 | 28.12.1961 | 281 Sayılı Vergi Cezaları Gecikme Zamlarının Tecil ve Tasfiyesine Dair Yasa |
| 10 | 23.02.1963 | 218 Sayılı Bazı Suç ve Cezaların Affı Hakkında Yasa |
| 11 | 13.06.1963 | 252 Sayılı Spor Kulüplerinin Vergi Borçlarının Bir Defaya Mahsus Olmak Üzere Affı |
| Hakkında Yasa | ||
| 12 | 5.09.1963 | 325 Sayılı Yasa Kamu İktisadi Teşebbüslerinin 1960 ve Daha Önceki Yıllarına Ait Bir |
| Kısım Vergi Borçlarının Tasfiyesi Hakkında Yasa | ||
| 13 | 16.07.1965 | 691 Sayılı Belediyelerin ve Belediyelere Bağlı Müessese ve İşletmelerin Bir Kısım Borçlarının Hazinece Terkin ve Tahkimi Hakkında Yasa |
| 14 | 3.08.1966 | 780 Sayılı Bazı Suç ve Cezaların Affı Hakkında Yasa |
| 15 | 28.02.1970 | 1319 Sayılı Emlak Vergisi Kanunuyla Getirilen Af |
| 16 | 15.05.1974 | 1803 Sayılı Cumhuriyet‘in 50. Yılı Nedeniyle Bazı Suç ve Cezaların Affı Hakkında Yasa |
| 17 | 20.03.1981 | 2431 Sayılı Tahsilatın Hızlandırılması ve Beyan Dışı Kalmış Servet Unsurlarıyla Vesikasız Emtianın Beyanına İlişkin Yasa |
| 18 | 2.03.1982 | 2431 Sayılı Yasaya Ek |
| 19 | 22.02.1983 | 2801 Sayılı Bazı Kamu Alacaklarının Özel Uzlaşma Yolu ile Tahsili Hakkında Yasa |
| 20 | 4.02.1985 | Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılması Hakkında 3239 Sayılı Kanunun Geçici 4. Maddesi |
| 21 | 3.12.1988 | 3505 Sayılı Yasa (Geçici Birinci Madde) |
| 22 | 28.12.1988 | 3512 Sayılı Yasa |
| 23 | 15.12.1990 | 3689 Sayılı Yasa (Geçici Birinci Madde) |
| 24 | 21.02.1992 | 3787 Sayılı Yasa |
| 25 | 5.09.1997 | 400 Sayılı Tahsilat Genel Tebliği |
| 26 | 22.07.1998 | 4369 Sayılı Yasa |
| 27 | 6.02.2001 | 414 Sayılı Tahsilat Genel Tebliği |
| 28 | 7.03.2002 | 4746 Sayılı Yasa İle Emlak Vergisi İle İlgili Af Düzenlemesi (Emlak Vergisi Yasasının Geçici Madde 21) |
| 29 | 27.02.2003 | 4811 Sayılı Vergi Barışı Kanunu |
| 30 | 22.11.2008 | 5811 Sayılı Bazı Varlıkların Milli Ekonomiye Kazandırılması Hakkında Kanun (Varlık Barışı) |
| 31 | 13.02.2011 | 6111 Sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar Ve Genel |
| Sağlık Sigortası Kanunu Ve Diğer Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde | ||
| Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun | ||
| 32 | 10.09.2014 | 6552 Sayılı İş Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun |
| 33 | 19.08.2016 | 6736 sayılı Bazı Alacakların Yapılandırılmasına İlişkin Kanun |
Kaynak: ÇETİN Güneş, “Vergi Aflarının Vergi Mükelleflerinin Tutum ve Davranışları Üzerindeki Etkisi”, Yönetim ve Ekonomi, C:14, S:2, 2007, s.177. (Kargı, 2011, 101 – 115)
Mükellefler nezdinde vergi bilincinin oluşturulması ve vergiye gönüllü uyumun sağlanması için yapılacak çalışmalar ve düzenlemeler sonucunda mükelleflerin vergi yükümlülüklerinin yerine getirilmesi teşvik edilecek ve vergi gelirleri istenen seviyeye ulaşacaktır. Böylelikle kaçakçılıkla mücadele için harcanan kaynak azalacak, kamu giderlerini finanse etme aşamasında vergilerin yetersiz kalması nedeniyle vergisini düzenli ödeyen mükelleflere ayrıca bir vergi yükü oluşmayacaktır. Şöyle ki, devlet, kamu harcamalarını finanse ederken sorun yaşaması durumunda ek vergiler uygulayabilecek ve yine bu vergilerin tahsilini düzenli vergi ödeyen mükelleflerden alacaktır.
Bir tarafta vergi kaçakçılığı yaparak hiç vergi ödemeyen ya da vergisini ödeyen bir kesim olmakla birlikte bir tarafta da vergisini düzenli ödeyen mükellefler bulunmaktadır. Vergi bilincinin oluşturulması ve vergiye gönüllü uyumun sağlanması sonucunda düzenli vergi ödeyen mükellefler üzerindeki vergi yükü azalacak, vergi ödemesi gerektiği halde hiç vergi ödemeyen ya da vergisini eksik ödeyen mükellefler de vergi ödeyecektir.
Yukarıda anlatılmaya çalışılan vergiye gönüllü uyumun istenilen seviyeye ulaşması için çalışmalar yapılmaktadır. 08.03.2017 tarih ve 30001 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 6824 sayılı Kanun’un 4. maddesiyle; Gelir Vergisi Kanunu’nun mülga mükerrer 121. maddesi başlığı “Vergiye uyumlu mükelleflere vergi indirimi” şeklinde yeniden düzenlenmiştir.
İlgili maddede; “Ticari, zirai veya mesleki faaliyeti nedeniyle gelir vergisi mükellefi olanlar ile kurumlar vergisi mükelleflerinden (finans ve bankacılık sektörlerinde faaliyet gösterenler, sigorta ve reasürans şirketleri ile emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonları hariç olmak üzere), bu maddenin ikinci fıkrasında belirtilen şartları taşıyanların yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannameleri üzerinden hesaplanan verginin %5’i, ödenmesi gereken gelir veya kurumlar vergisinden indirilir.” hükmüne yer verilmiştir.
Bahsi geçen kanun maddesine göre, 01.01.2018 tarihinden itibaren verilmesi gereken yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamelerinde belli şartları sağlayan mükellefler yine Kanun’da belirtilen sınırlar çerçevesinde indirimden faydalanabileceklerdir.
İndirimden faydalanmanın şartları;
- İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile bu yıldan önceki son iki yıla ait vergi beyannamelerinin kanuni süresinde verilmiş ve bu beyannameler üzerine tahakkuk eden vergilerin kanuni süresinde ödenmiş olması,
- İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile bu yıldan önceki son 2 yıl içerisinde haklarında beyana tabi vergi türleri itibarıyla ikmalen, re’sen veya idarece yapılmış bir tarhiyat bulunmaması,
- İndirimin hesaplanacağı beyannamenin verildiği tarih itibarıyla vergi aslı (vergi cezaları dâhil) 1.000 Türk lirasının üzerinde vadesi geçmiş borcunun bulunmaması gerekmektedir.
İndirimin hesaplanacağı beyannamenin ait olduğu yıl ile önceki dört takvim yılında Vergi Usul Kanunu’nun Kaçakçılık Suçları ve Cezaları başlıklı 359. maddesinde sayılan fiilleri işlediği tespit edilenler indirimden faydalanamazlar.
Hesaplanan indirim tutarı, 1.000.000,00 Türk lirasından fazla olamaz. Bu tutar her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle uygulanacaktır.
İndirilecek tutarın ödenmesi gereken vergiden fazla olması durumunda kalan tutar, yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihi izleyen bir tam yıl içinde mükellefin beyanı üzerine tahakkuk eden diğer vergilerinden mahsup edilebilir. Bu süre içinde mahsup edilemeyen tutarlar iade edilmez.
Bahsi geçen Kanun maddesinin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Maliye Bakanlığı, bu oranı %10’a kadar artırmaya, %0’a kadar indirmeye Bakanlar Kurulu yetkilidir.
Örneklerle Vergi İndirimi Uygulaması;
- Uyum A.Ş.’nin 2017 yılı için hesaplanan kurumlar vergisi 2.000.000,00 TL olsun. Ayrıca şirket, yukarıda bahsedilen şartların tamamını sağlamaktadır.
| Açıklama | Tutar |
| Hesaplanan Kurumlar Vergisi | 2.000.000,00 ₺ |
| İndirim Tutarı(2.000.000,00*%5) | 100.000,00 ₺ |
| Ödenmesi Gereken Kurumlar Vergisi | 1.900.000,00 ₺ |
- Sınırsız İnternet A.Ş.’nin 2017 yılında 22.000.000,00 TL hesaplanan kurumlar vergisi olsun. Ayrıca şirket, yukarıda bahsedilen şartların tamamını sağlamaktadır.
| Açıklama | Tutar |
| Hesaplanan Kurumlar Vergisi | 22.000.000,00 ₺ |
| İndirim Tutarı(20.000.000,00*%5)* | 1.000.000,00 ₺ |
| Ödenmesi Gereken Kurumlar Vergisi | 21.000.000,00 ₺ |
*Şirketin hesaplanan kurumlar vergisine indirim oranı olan %5 uygulandığında hesaplanan indirim tutarı 1.100.000,00 TL olduğundan, Kanun’da belirtilen üst sınır dikkate alınmıştır.
- Berkcan Ödemez’in 2017 yılında gelir vergisi matrahına artan oranlı tarife uygulandığında hesaplanan gelir vergisi 100.000,00 TL olsun. Ancak kişinin vadesi geçmiş 2.000,00 TL vergi borcu bulunmaktadır.
| Açıklama | Tutar |
| Hesaplanan Gelir Vergisi | 100.000,00 ₺ |
| İndirim Tutarı(100.000,00*%5)* | 5.000,00 ₺ |
| Ödenmesi Gereken Gelir Vergisi | 95.000,00 ₺ |
*Şahsın 1.000,00 TL üzerinde vadesi geçmiş borcunun bulunmasına rağmen indirimden yararlanmıştr. Yukarıda bahsedilen şartların sonradan tespit edilmesi halinde ilgili vergilendirme döneminde indirim uygulaması dolayısıyla ödenmeyen vergiler, vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın tarh edilecektir.
Konusu geçen vergi indirimi, her ne kadar hesaplanan kurumlar vergisi üzerinden hesaplanacak olsa da, 4. Geçici vergi beyannamesi ile Kurumlar Vergisi beyannamesinde yer alan matrahın aynı olması durumunda; Kurumlar veya Gelir vergisi ödemesi bulunmayacaktır. Bu halde, yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamesinin verilmesi gereken tarihi izleyen bir tam yıl içinde mükellefin beyanı üzerine tahakkuk eden diğer vergilerinden mahsup edilebilir.
Bu durumda tüm şartları sağlamasına rağmen 1 yıl içerisinde ödenecek vergisi olmayan mükellefler bu indirimden fiilen yararlanamayacaktır.
Maddenin uygulanmasına iişkin usul ve esasları belirlemeye yetkili olan Maliye Bakanlığı tebliğlerle konuya açıklık getirmesi ve geçici vergi dönemlerinde de indirimin uygulanması yerinde olacaktır.
Gerek ceza kesilme korkusu içinde yaşayan mükelleflerin gerekse üzerine fazlaca vergi yükü düşen mükelleflerin işine odaklanması, sürdürülebilir bir büyüme sağlaması, istihdam ve ekonomiye katkı sağlaması pek mümkün değildir. Vergiye gönüllü uyumun sağlanması ve vergi bilincinin sağlanması için yapılan çalışmaların artması bahsedilen sorunların ortadan kalmasına yardımcı olacaktır.
Umarım yukarıda sunulan Türkiye’de Vergi Afları listesine bir yenisi daha eklenmez. Vergi bilinci ve vergiye gönüllü uyum sağlanarak mükellefler bu listenin artması için beklenti halinde olmaz.
Bu yazıya, http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/aykutdurdagi/001/ linkinden ulaşabilirsiniz.
